مروری بر تاریخ زنگ و ضرب و گود زورخانه در همدان

300 سال قدمت تاریخی در انتظار احیای دوباره زورخانه ها

هگمانه، سرویس ورزش: میثم ناصرنژاد: صدای زنگ و ضرب مرشد در فضای نه چندان وسیع زورخانه طنین انداز می شود تا بیش از 10 مرد، با سینه و بازوان ستبر، یکی پس از دیگری وارد گود شوند و دایره وار ایستاده و کار را با ذکر الله و نام مبارک مولا علی آغاز کنند.

نخستین باستانی کار که همراه با ضرباهنگ مرشد به میان می آید، چرخ را برداشته و رقص پاهایش آنچنان سریع و تند است که نتوان دید.

او از همه جوانتر و تازه کارتر است و این رسم فروتنی در جایی است که از تکبر خبری نیست و آخرین نفر، کهنسال مردی است با عنوان میاندار که با شروع کارش، همه به احترام او بر محمد (ص) و آلش صلوات می فرستند.

* با وضو وارد شوید

زورخانه مکانی است مقدس که هیچ کس بدون وضو برآن وارد نمی شود. این ورزش ریشه در تاریخ کهن ایران زمین دارد و خاص ایرانیان است. کانونی برای مردی و مردانگی که مردانش به فتوت و جوانمردی شهره عام هستند.

* پهلوانان همیشه زنده

زورخانه، قهرمان پرور نیست و هرچه هست از پهلوان و پهلوانی است و کسی که عنوان پهلوان گرفت، امین صادق جماعت می شودو در گذشته، هر نقطه از شهر که می رفت، همگان به احترامش کلاه از سر برمی داشتند، هر چند پهلوان به رسم فروتنی پیش سلام کوچک و بزرگ بود و به دیگران درس تواضع می داد.

* فیله همدانی شناسنامه پهلوانمردان همدان

پهلوان فیله همدانی در سده هفتم هجری سرشناس ترین پهلوان ایران زمین بود. فیله همدانی یکی از پهلوانان دوره ایلخانی (دوران حکومت بر ایران ۶۵۴ تا ۷۵۰ ه‍. ق.) در همدان بود. خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی (۷۱۷-۶۴۸ هـ ق) در جامع التواریخ و عطاملک جوینی (۶۸۱-۶۲۳ هـ ق) در تاریخ جهانگشای جوینی داستان پهلوان فیله همدانی را چنین گفته‌اند که پسر سوم چنگیز خان، اوگتای‌خان (۶۳۸-۵۸۱ هـ ق) آرزو داشت که در مسابقه کشتی پهلوان او برنده شود. برای انجام مسابقه از پهلوان فیله همدانی و سی نفر دیگر از نوچه‌ها و پهلوانانش دعوت می‌کند. پهلوان فیله در مسابقات مقدماتی همه حریفان را می‌اندازد و در آخرین مسابقه در برابر پهلوان بزرگ مغول و مورد نظر قرار می‌گیرد. اوگتای جایزه مسابقه را پانصد اسب و پانصد بالش سکه طلا در نظر می‌گیرد.

در مسابقه پهلوان فیله آنچنان پهلوان مغول را به زمین می‌زند که صدای شکسته شدن استخوان‌های او را اطرافیان می‌شنوند.

* پهلوان علی میرزای همدانی

پهلوان علي ميرزاي همداني ، پهلوان صاحب بازوبند و ورزشكار عاشق دل در كمند زورخانه و ورزش باستاني و كشتي پهلواني و دلاور زورخانه هاي كولانج و بنه بازار و شيشه گران بود.

پهلوان علي كه پسوند ميرزا را به نامش بعلت سوادي كه داشت افزوده اند در سال 1205 هجري شمسي به روايتي در قريه حصار كه مجاور همدان است يا خود همدان اين شهر دلاورمردان با فتوت و مومنان امين و با كرامتي چون آيت ا... آخوند ملاعلي و آيت ا... شهيد مفتح همداني پاي به عالم هستي نهاد و دوران كودكيش تا آنجا كه نوشته اند بكار زارعت و كشاورزي گذشت و سپس به بازار روي آورد.

 علي ميرزا قد و قامتي رشيد و بلند و مردانه ، سينه اي ستبر با پيشاني بلند و محاسني در چهره و اندامي درشت و پرابهت داشت بطوريكه در ميان پهلوانان گود زورخانه آن روزگاران هميشه يک سر و گردن از هم عصران خويش بلندتر مي نمود . ورزش را در زورخانه هاي كولانج بنه بازار ، شيشه گران بهمراه نامداراني چون پهلوان فتحعلي و پهلوان شير علي و پهلوان مفتون و پهلوان عبدالعلي بكتاش شروع كرد .

پهلوان علي ميرزا در روزگار حیاتش با شکست پهلوانان نامی صاحب زنگ شد و در زورخانه هاي ايران احترامات و آيين ويژه پهلوانان زنگي را برايش بجاي مي آوردند .

* خاطراتي از زورمندي پهلوان علی میرزا

حاج آقا جوایجي از پيشكسوتان زورخانه ای همدان از زور بازو و نيرومندي علي ميرزا خاطراتي شيرين نقل كرده اند .

وی مي گويد؛ روزي حريف كشتي علي ميرزا در گود يكي از زورخانه هاي آن زمان براي نجات از بازوان نيرومند پهلوان كه به دور كمرش پيچيده بود به ستون زورخانه مي چسبد و علي ميرزا با فرياد يا علي حريف را با ستون زورخانه بغل گرفته باهم از جا مي كند.

هم  چنین از پیشکسوتان زورخانه ای همدان نقل شده است؛ در يكي از شبهاي بسيار سرد و پر برف همدان علي ميرزا كه در خاتمه ورزش از زورخانه به خانه خويش به طرف حصار همدان ميرفته (قريه حصار مجاور و نزديك شهر همدان است ) دو گرگ تنومند و گرسنه بوي حمله مي كنند ، علي ميرزا گردن دو گرگ را در پنجه هاي نيرومند خود گرفته و سرهايشان را چنان بهم مي كوبد كه مغزشان متلاشي مي گردد و صبح روز بعد جسد گرگهاي وحشي تماشاگه مردان و زنان حصار و شهر قرار مي گيرد.

* 95 سال در گود زورخانه

پهلوان علي ميرزا پس از عمري دراز در سال 1310 دارفاني را وداع گفت و او را در گورستان مجاور ارامگاه باباطاهر عارف همداني به خاک سپردند.

اين نامدار در سن تقريبا شصت سالگي پهلوان ايران شد و تا هشتاد سالگي كشتي هم مي گرفت و تا سن 95 سالگي ورزش باستاني را ترک نكرد و بيش از يكصد سال زندگي كرد. او داراي منش هاي پهلواني و فتوت و مروت و شجاعت بود و از آداب جوانمردان برخوردار ، پهلوان هرگز از حقوق و مستمري بازوبند پهلواني كه حق مسلم وي بود استفاده نكرد و در همه عمر از ثمره كار و كوشش خويش امرار معاش كرد.

* حکایت وعده ساخت 16 باب زورخانه!

شنبه 17 بهمن 1388 بود که نورالله هدايتي نايب ریيس وقت فدراسيون پهلوانی و زورخانه ای در  مراسم معارفه رییس جدید هیات زورخانه همدان وعده داد: 16 زورخانه با تلاش و حمايت استاندار ورزش دوست در استان همدان ساخته مي‌شود!

اکنون حکایت ساخت این 16 باب زورخانه در ذهن ورزشکاران این رشته تداعی شده است و خبری از این ساخت و سازها نیست!

* قدمت 300 ساله ورزش زورخانه ای

"عبدالله کاظمی روشن"از پیشکسوتان ورزش باستانی می گوید: ورزش باستانی در همدان بیش از 300 سال قدمت دارد و پهلوان فیله همدانی به لحاظ شخصیت پهلوانی شهره خاص و عام بود. قدیمی ترین زورخانه همدان هم زورخانه سعادت است که در محله پل یخچال همدان بنا شده است.

ورزش زورخانه ای، ورزش ملی، مذهبی و سنتی ایرانیان است و استان همدان به خاطر وجود پهلوانان بزرگی همانند علی میرزای همدانی، احمد کوهکش، فیله همدانی و ... سرآمد است. افزون براین، مرحوم پهلوان سید احمد بطحایی، حاج محمد مسچی و پهلوان قاسم بی نیاز جزو پیشکسوتان ارزنده این رشته به شمار می آیند و پهلوانانی همچون حاج سید حسن حوایجی، حاج حیدر یلفانی، حسین مسچی و حاج محمد برنایی سال ها در گود زورخانه فعالیت داشته اند.

* ورزش زورخانه در مدارس گسترش یابد

این پیشکسوت ورزش زورخانه ای که بیش از 18 سال ریاست این ورزش را برعهده داشته معتقد است که اگر ورزش زورخانه ای به خاطر قدمت و مذهبی بودن آن در مدارس تدریس شود، شاهد گرایش عده زیادی از جوانان به آن و دوری جستن آنان از فساد و تباهی از جمله اعتیاد خواهیم بود.

* حکایت زنگ و ضرب و زورخانه و مرشد

کاظمی روشن چنین حکایت می کند که زرنگ در جایگاه مرشد، زنگ خبر است و تنها برای پهلوانان و پیشکسوتان به صدا در می آید. ضرب نیز وسلیه ای است که ورزشکاران با نوای خوش مرشد و صدای ضرب به حرکات هماهنگ و زیبای خود می پردازند.

وقتی فلسفه وجود "گود"در زورخانه را از این پیشکسوت پرسیدیم، گفت: آنطور که گفته می شود؛ گود زورخانه یادآور قتلگاه حضرت "ابی عبدالله الحسین (ع)"است و از این جهت برای ورزشکاران مکانی مقدس به حساب می آید. درهای کوتاه زورخانه هم علامت فروتنی است، به گونه ای که هر ورزشکار، هنگام ورود سر خود را خم کند. ورزشکار باستای از کبر و غرور گریزان است . این شعار باستانی کاران پیشکسوت است که: "شاه و گدا می آید، جان من پاک بیا، منزل ناپاکان نیست".

کاظمی روشن درباره مرشد که در اصل گرداننده زورخانه است، می گوید: مرشد به کسی می گویند که آوای خوشی دارد و هنگام ورزش، روی "سردم"می نشیند و با آهنگی زیبا و خواندن اشعاری درباره منقبت مولا علی (ع) و ائمه اطهار و سپس شعرهای دیگری در مورد مردی و مردانگی، حاضران گود را برای ورزش آماده می کند.

* فعالیت 16 زورخانه در استان

رییس هیات ورزش پهلوانی و زورخانه ای همدان نیز می گوید: هم اینک 16 زورخانه در سطح استان فعالیت دارند اما این تعداد باید بیشتر شود و نیاز به مساعدت و حمایت های همه جانبه مسوولان داریم.

سرهنگ "مهدی پویا"افزود: این رشته ورزشی در تمامی رده های سنی فعال است و خوشبختانه با تلاش دست اندرکاران ورزش زورخانه ای استان توانسته ایم مقام های متعددی را در رده های مختلف کسب کنیم و جزو برترین های کشور هستیم.

* تاکید مقام معظم رهبری را جامه عمل بپوشانیم

سرهنگ پویا در ادامه می گوید: سال ها از تاکید مقام معظم رهبری مبنی بر اهمیت ورزش زورخانه ای و باستانی و فرهنگ مذهبی عمیق آن می گذرد اما در عمل توجهات کم رنگ است.

نیاز است مسوولان نسبت به این امر مهم توجه کرده و این رشته ورزشی که مروج الگوی رفتار و منش پهلوانی است را مورد حمایت همه جانبه قرار دهند. نباید بگذارند نفس این رشته ورزشی کم رمق شود.

* حاشیه ورزش های میلیاردی را عشق است!

متاسفانه این اندازه که به حاشیه های ورزش های میلیاردی نظیر فوتبال اهمیت داده می شود، ورزش زورخانه ای را نادیده گرفته اند. سکوهای شلوغ و ترویج رفتارهای ناشایست در فوتبال، هزینه های هنگفت و تکرار ناکامی ها و جذاب شدن سوژه های بی اخلاقی در رسانه ها بیشتر از ویژگی های مردی و مردانگی ورزش زورخانه ای برای مسوولان ورزشی و حتی غیر ورزشی اهمیت دارد و کمتر کسی سراغی از پهلوانان این رشته می گیرد.

* گرایش تحصیل کرده ها به ورزش زورخانه ای

جای بسی خوشحالی است که از بدو تاسیس زورخانه پوریای ولی دانشگاه همدان شاهد گرایش انبوه تحصیل کرده ها اعم از اساتید، دکترها، لیسانسه ها و ... به این رشته ورزشی هستیم.

قشر زحمت کش بازاری هم در این رشته فعالیت دارند اما جای خالی مسوولان بسیار دیده می شود.

* اندازه پول عینک اسکی هم در زورخانه ها نیست

سرهنگ پویا تاکید می کند: هیچ گاه در این رشته دنبال پول نبوده ایم. اینجا حتی اندازه پول عینک یک اسکی سوار هم نیست. زورخانه ها باید مرمت شوند و زمینه ای را ایجاد کرد تا تمام رده های سنی عاشقانه در افزایش کمی این رشته مشارکت کنند. مسوولان باید قدم بردارند و نگذارند زورخانه های استان از رونق بیفتند. تاکنون تمام برنامه ها براساس تقویم سالیانه را اجرا کرده ایم و قطع به یقین این تلاش همچنان پابرجا خواهد بود.